بالی افندی صوفیانی

---

‌بالی افندی صوفیایی، از متصوفه ترک قرن دهم و از شارحان فصوص الحکم است.

۱ - معرفی اجمالی

---

بالی‌ اَفَنْدی‌ (د صفر ۹۶۰/فوریه ۱۵۵۳)، معروف‌ به‌ صوفیَّوی‌، متصوف‌ عثمانی‌ بوده است. در اُسْتُرُومْجه، اکنون در آلبانی، به دنیا آمد. سپس‌ در شهر صوفیه‌ - بلغارستان‌ - اقامت‌ گزید و اشتهارش‌ به‌ صوفیوی ‌از همین‌روست‌. وی‌ در همان‌ شهر به ‌تحصیل ‌پرداخت‌ سپس‌ به‌ استانبول‌ رفت‌ و در زمره مریدان‌ شیخ‌ قاسم‌ چلبی‌ - که‌ در روستای‌ بابانقاش‌ در نزدیکی‌ استانبول‌ مدفون‌ است‌ - قرار گرفت‌ و خلیفه او شد. از این‌رو، به‌ خلیفه الصوفیوی‌ نیز معروف‌ است‌. سلطان‌ سلیمان‌ قانونی‌ به‌ وی‌ توجهی‌ خاص‌ داشت‌، چنانکه‌ در برخی‌ از لشکرکشی‌ها نیز همراه‌ سلطان‌ بود.

۲ - طریقت و سرانجام وی

---

بالی‌ افندی‌ بعدها به‌ طریقت‌ خلوتیه‌ پیوست‌ و از مشایخ‌ این‌ طریقت‌ گردید و مریدان‌ بسیار تربیت‌ کرد وی‌ سرانجام‌ در شهر صوفیه‌ درگذشت‌ و در محلی‌ به‌ نام‌ «صلاحیه‌» به‌ خاک‌ سپرده‌ شد. عبدالرحمان‌ بن‌ عبدالعزیز که‌ از قضات‌ آن‌ روزگار بود، مسجد و زاویه‌ای‌ بر آرامگاه‌ او بنا نمود. او در قبال بعضی مجادلات صوفیه راهی میانه برگزید و در مخالفت با شیخ بدرالدین سماوی به پادشاه نامه نوشت. رویّه اش در باب قضا و قدر بر رساله کمال پاشازاده، نشانه آگاهی او در علم کلام، و شرح الفصوص او نماینده تسلّطش بر تصوف و عرفان است.

۳ - آثار

---

از بالی‌ افندی‌ آثاری‌ چند در عرفان‌ بر جا مانده‌ است‌:
۱. اطوار سبعه‌، رساله‌ای‌ است‌ در اطوار سبعه صوفیان‌ که‌ آن‌ را اصول‌ فقر نیز نامیده‌اند. نسخه‌ای‌ از این‌ رساله‌ در کتابخانه سلیمانیه‌ (شم ۷۲/۲۹۷) موجود است.‌
۲. رساله قضا و قدر. نسخه خطی‌ آن‌ در کتابخانه سلیمانیه‌ (بخش‌ دارالمثنوی‌، شم ۲/۵۵) نگاهداری‌ می‌شود.
۳. رساله التصوف‌. نسخه‌ای‌ از آن‌ (شم ۳/۴۳۳) در بخش‌ طاهر آقا در کتابخانه سلیمانیه‌ موجود است.‌
۴. مشهورترین اثرش شرح الفصوص به زبان عربی است که دیدگاههای آن با دیگر شروح فصوص الحکم متفاوت است. از جمله می‌گوید که شارحان فصوص الحکم گفته ابن عربی را درباره اعتبار یا بی اعتباری ایمان فرعون نادرست دریافته‌اند، زیرا ابن عربی در الفتوحات المکیّه صریحاً گفته است که ایمان فرعون پذیرفته نشد و وی تا ابد در دوزخ خواهد ماند. این‌ شرح‌ که‌ به‌ زبان‌ ترکی‌ است‌، در میان‌ شروح‌ مختلف‌ فصوص‌ الحکم‌ از اهمیت‌ خاصی‌ برخوردار است‌. این‌ اثر در ۱۳۰۹ق‌ در استانبول‌ چاپ‌ شده‌ است‌.
۵. شرح ‌حدیث‌کنت‌ کنزاً مخفیاً، که‌ نسخه خطی‌ آن‌ در کتابخانه سلیمانیه استانبول‌ (شم ۱۸۶۴) نگهداری‌ می‌شود.
از دیگر آثار وی‌ قصه ابراهیم‌ (علیه‌السلام)‌، واردات‌، مجموعه النصایح‌، و برخی‌ اشعار صوفیانه‌ را می‌توان‌ نام‌ برد.

۴ - فهرست منابع

---

(۱) ابن عربی، الفتوحات المکیّة، قاهره ۱۳۹۵ـ۱۴۰۷/۱۹۷۵ـ۱۹۸۷، ج ۴، ص ۲۴۵، ج ۵، ص ۲۱۵.
(۲) بالی افندی، شرح الفصوص، استانبول ۱۳۰۹، ص ۳۹۵.
(۳) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲، ص ۲۳۰.
(۴) محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ـ ۱۳۱۵، ج ۲، ص ۴ـ۵.
(۵) مصطفی بن عبداللّه حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰، ج ۱، ص ۸۸۳، ج ۲، ص ۱۲۶۳.
(۶) محمدشرف الدین (یالت قایا)، سماونه قاضی سی اوغلی شیخ بدرالدین، استانبول ۱۹۲۴.
(۷) احمدبن مصطفی طاش کبری 'زاده، شقائق، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵، ص ۳۱۷.
(۸) بروسه لی محمد طاهربک، عثمانلی مؤلفلری، استانبول ۱۳۳۳ـ۱۳۴۲، ج ۱، ص ۴۲.
(۹) طریقت نامة خلوتیّه، استانبول ۱۲۹۰، ص ۳۱.
(۱۰) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶/۱۹۵۷)، ج ۳، ص ۳۸.
(۱۱) محمد مجدی افندی، حدائق الشقائق (ترجمة شقائق)، ج ۱، استانبول ۱۹۸۹، ص ۵۲۱ـ۵۲۲.
(۱۲) حسین وصّاف، سفینه، ج ۳، گ ۲۲۸.
(۱۳) ابراهیمی‌دینانی‌، غلامحسین‌، مقدمه‌ بر شرح‌ فصوص‌ الحکم‌ مؤیدالدین‌ جندی‌، به‌ کوشش‌ جلال‌الدین‌ آشتیانی‌، مشهد، ۱۳۶۱ش‌.
(۱۴) بروسه‌لی‌، محمدطاهر، عثمانلی‌ مؤلفلری‌، استانبول‌، ۱۳۳۳ق‌.
(۱۵) بغدادی‌، هدیه‌.
(۱۶) ثریا، محمد، سجل‌ عثمانی‌ (تذکره مشاهیر عثمانیه‌)، استانبول‌، ۱۳۱۱ق‌.
(۱۷) حاجی‌ خلیفه‌، کشف الظنون‌.
(۱۸) کحاله‌، عمررضا، معجم‌ المؤلفین‌، بیروت‌، ۱۹۵۷م‌.
(۱۹) مجدی‌، محمد افندی‌، حدائق‌ الشقائق‌ (ذیل‌ الشقائق‌ النعمانیه)، به‌ کوشش‌ عبدالقادر اوزجان‌، استانبول‌، ۱۹۸۹م‌.
(۲۰) GAL، S.
(۲۱) T O rk dili ve edebiyat o ansiklopedisiT Istanbul، ۱۹۷۷.
(۲۲) T O rkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi, IstanbulT۱۹۹۲.
(۲۳) T O rkiye yazmalar o toplu katalogu, AnkaraT ۱۹۸۱.

۵ - پانویس

---